شرطی شدن کلاسیک(شرطی شدن واکنشی،شرطی شدن نوع یک)یک نوع یادگیری همخوان یا تداعی است. در شرطی‌شدن کلاسیک جانور یاد می‌گیرد که بین یک محرک بی‌اثر، با یک پاداش یا تنبیه ارتباط برقرار کند.

اصطلاح شرطی شدن کلاسیک نخستین بارتوسط ایوان پاولوف، فیزیولوژیست روسی، پیشنهاد شد. مشاهده ابتدایی‌ای که پاولف را به سمت این نظریه سوق داد، این بود که بزاق دهان سگ‌ها صرفا با دیدن کسی که قبلا چندبار به آنها غذا داده‌است، ترشح می‌شود؛ حتی اگر شخص اکنون غذایی به همراه نداشته باشد.

آزمایش‌های پاولف

ترشح بزاق نوعی پاسخ طبیعی به غذاست؛ هرگاه پاولف پودر گوشت(محرک طبیعی) را به سگ گرسنه می‌داد، بزاق سگ(پاسخ طبیعی) ترشح می‌شد.

پاولف پس از مدتی متوجه شد که حتی اگر غذایی به همراه نداشته باشد، با دیدن او بزاق سگ ترشح می‌شود. پاولف بر این اساس آزمایشی را طراحی کرد. او هم‌زمان با دادن پودر گوشت زنگی را به صدا در می‌آورد. صدای زنگ محرکی بود که ارتباطی با غذا نداشت و به تنهایی برای سگ بی‌مفهوم بود؛ امّا به دنبال تکرار این کار، سگ بین صدای زنگ و غذا ارتباط برقرار کرد؛ به‌طوری که با صدای زنگ، حتی بدون وجود غذا بزاق او ترشح می‌شد. به عبارتی سگ نسبت به همراه‌ بودن صدای زنگ و پودر گوشت، شرطی شده بود.

در این نوع یادگیری، هرگاه یک محرک بی‌اثر(مثلا صدای زنگ)، به همراه یک محرک طبیعی (مثلا غذا) به جانور عرضه شود، پس از مدتی محرک بی‌اثر به تنهایی سبب بروز پاسخ(مثلا ترشح بزاق) در جانور می‌شود. به این محرک جدید محرک شرطی می‌گویند؛ زیرا به شرطی می‌تواند سبب بروز رفتار شود که پیش از آن همراه با یک محرک طبیعی باشد. به محرک طبیعی، محرک غیرشرطی نیز گفته می‌شود.

پیش از شرطی‌شدن، محرک طبیعی یا غیرشرطی باعث پاسخ طبیعی یا غیرشرطی می‌شود. در جانوری که شرطی شده است؛ محرک شرطی یا بی‌اثرنیز، باعث پاسخ شرطی می‌شود.

فراگیری و خاموشی

هر نوبت که محرک طبیعی و محرک بی اثر باهم ارائه شوند؛ یک کوششنامیده می‌شود. در اثر تکرار کوشش‌ها جاندار در مسیر فراگیریقرار می‌گیرد؛ یعنی دوره‌ای که جانور در حال تداعی دو محرک و ایجاد ارتباط میان آن‌هاست.

بر اساس فاصله? زمانی ارائه? محرک‌های شرطی و غیرشرطی سه حال پیش می‌آید:

شرطی شدن همزمان:ارائه همزمان محرک شرطی و غیرشرطی؛و محرک شرطی تا آغاز پاسخ باقی میماند.

شرطی شدن تاخیری:ارائه محرک شرطی چند ثانیه پیش از محرک غیر شرطی؛و محرک شرطی تا آغاز پاسخ باقی میماند

شرطی شدن ردی:ارائه محرک شرطی چند ثانیه پیش از محرک غیر شرطی؛و قبل از ارائه محرک غیر شرطی،محرک شرطی حذف میشود.

تکرار محرک شرطی بدون ارائه? محرک غیرشرطی، منجر به حذف پاسخ شرطی خواهد شد که این مسیر، خاموشینام گرفته‌است.

در هر دو مسیر فراگیری و خاموشی، در آغاز تغییرات سریع‌تر اتفاق افتاده و به تدریج سرعت تغییرات کاهش می‌یابد.

تعمیم و افتراق

هنگامی که جانوری شرطی شده باشد و در برابر محرکی شرطی، پاسخی شرطی بدهد؛ در برابر محرک‌های شرطی مشابه هم پاسخ می‌دهد. برای مثال سگی که در برابر صدای سوت پاسخ ترشح بزاق را نشان می‌دهد؛ به سوت‌های بالاتر و پایین‌تر نیز همان پاسخ را ارائه می‌دهد.

اصل تعمیم بیان می‌کند که هر چه یک محرک شرطی جدید، با محرک شرطی پیشین شباهت بیش‌تری داشته باشد، احتمال بروز پاسخ شرطی در برابر محرک جدید افزایش می‌یابد.

افتراق واکنش به تفاوت‌هاست؛ از طریق تقویت افتراقی افراد شرطی می‌شوند تا دو محرک را از هم تمیز دهند.

رسکورلا:پیش‌بینی‌پذیری و عوامل شناختی

تبیین پدیده? شرطی‌شدن با استفاده از رویکرد رفتارگرا، روشی متداول است؛ امّا برخی روان‌شناسان با رویکرد شناختی، بر این باورند که عامل زیربنایی در شرطی‌شدن کلاسیک اطلاعات قبلی جانور، و سپس فرآهم آمدن اطلاعاتی تازه در مورد پیوند دو محرک است.

پاولوف عامل اساسی در شرطی شدن کلاسیک را مجاورت زمانی و فراوانی دفعات همراهی محرک بی اثر و محرک طبیعی میدانست.دیدگاه شناختی در تبیین شرطی شدن کلاسیک،پیش بینی پذیری را به جای مجاورت مطرح میکند.رسکورلا در آزمایش هایی مهم نشان داد که در شرطی شدن محرک بی اثر باید پیش بینی کننده محرک طبیعی باشد و احتمال وقوع محرک طبیعی در مواقع ارائه ی محرک بی اثر باید بیشتر از زمانی باشد که محرک بی اثر ارائه نمیشود.

شرطی‌شدن کلاسیک در انسان

یادگیری کودک درباره? اینکه به دنبال مشاهده? سینه? مادر، مزه? شیر خواهد آمد، نمونه‌ای از شرطی شدن کلاسیک است.

حالت تهوع هنگام شیمی درمانی برای یک بیمار سرطانی واکنش طبیعی است. امّا مشاهده می‌شود که گاهی این بیماران به محض ورود به اتاق درمان دچار حالت تهوع می‌شوند. حتّی مشاهده شده‌است هنگامی که به کودکان سرطانی پیش از شیمی‌درمانی بستنی داده می‌شود؛ کودک در مواقع دیگر نیز نسبت به بستنی شرطی شده و حتی اگر شیمی‌درمانی انجام نشود؛ پس از خوردن بستنی استفراغ می‌کند.

براین اساس جان واتسون بر این باور است که عواطف عمیق در انسان ممکن است از طریق شرطی‌شدن کلاسیک ایجاد شوند؛ از آن جمله می‌توان به شرطی شدن ترس در کودکی با دیدن کلاه پوستی سفیدرنگ اشاره کرد؛ چرا که خرگوشی سفید سابقا دست او را گاز گرفته بود.

شرطی‌شدن در ادبیات و فرهنگ عامه

در رمان پرتقال کوکی مشهود است؛ که در آن به الکس شخصیت اصلی داستان، محلولی تهوع‌زا خورانده می‌شود و همزمان او را به تماشای صحنه‌های خشونت‌بار وامی‌دارند. با تکرار این روند، الکس از اعمال هرگونه عمل خشونت‌بار بدون داشتن حالت تهوع عاجز می‌گردد.